Ekoterapia to bez wątpienia jeden z najtańszych i najbardziej dostępnych sposobów regulowania samopoczucia. Polega na czerpaniu korzyści terapeutycznych z różnych form kontaktu z naturą. Ekoterapia jako nurt akademicki rozwinęła się w ramach ekopsychologii, która zaczęła zyskiwać na znaczeniu w latach 60. XX w. [1]. Wyraźnie dostrzegalny jest rosnący w ostatnich latach wzrost zainteresowania “zielonymi terapiami”, które stanowią znakomitą odpowiedź na dolegliwości cywilizacyjne.
„Nowoczesny” styl życia powoduje szereg konfliktów między wrodzoną potrzebą obcowania z naturą jako naszym ekosystem a odłączeniem od niej. To oderwanie często powoduje zaburzenia dysocjacyjne. Stajemy się nieszczęśliwi, wyobcowani, doświadczamy rosnących problemów natury fizycznej i psychicznej. Rozwijamy uzależnienia od dóbr materialnych i spożywania zbędnych, niezdrowych pokarmów, które zwiększają prawdopodobieństwo choroby. Nasz sposób obcowania z naturą stał się sztuczny. Obserwujemy ją w filmach; utrwalamy na zdjęciach i tkaninach. […] podczas gdy w rzeczywistości wystarczy wybrać się na spacer po naszym lokalnym parku lub stworzyć ogród. W przeciwieństwie do czynności “siedzących”, takich jak oglądanie telewizji, byłby to pozytywny krok ku edukacji ludzi, że natura wzbogaca nasz czas, a nie go kradnie (Louv 2005). [2]
Deficyt natury
Mimo że ogólny poziom życia w wysoko rozwiniętych społeczeństwach rośnie, to jednak paradoksalnie pod pewnymi względami zdaje się spadać jego jakość. Nadwaga, niska odporność, bezsenność, nadciśnienie, insulinooporność, zaburzenia nastroju czy funkcji poznawczych to problemy, z jakimi zmaga się coraz więcej ludzi. Jedną z przyczyn rozpowszechniania się wielu przewlekłych dolegliwości jest zrywanie pierwotnych więzi z naturą. Wielkim wyzwaniem współczesnej ludzkości jest to, że nasz styl życia z dekady na dekadę coraz mocniej stoi w sprzeczności z biologiczną naturą naszego gatunku. Genotyp człowieka zmienia się niezwykle wolno – mniej więcej o 0,005% w ciągu 10 000 lat [2]. Wynika z tego jasno, że nasze organizmy nie są przystosowane do siedzącego trybu życia, jaki na ogół prowadzi współczesny człowiek.
Badania wykazują, że większość z nas aż 95% czasu spędza w pomieszczeniach zamkniętych [1]. Tymczasem “hipoteza biofilii” [2] – spopularyzowana przez E. Wilsona w latach 80. XX wieku – wskazuje na wrodzone i właściwe ludziom przywiązanie do natury oraz potrzebę kontaktu z innymi formami życia. Wilson zwraca uwagę, że ludzie są w stanie ponosić spore koszty czy znosić duże niewygody, by realizować swoją potrzebę kontaktu z naturą, co stanowi jeden z dowodów na istnienie biofilii.
Konsekwencje zerwania więzi z naturą są daleko idące. Z jednej strony szkodzimy tym bezpośrednio własnemu zdrowiu. A z drugiej strony, jeśli nie dostrzegamy i nie doceniamy naszej zależności od natury, nie potrafimy o nią należycie zadbać. Kolejną konsekwencją jest rodzaj pewnego bioanalfabetyzmu, który dotknął współczesnego człowieka. Nasi przodkowie byli w dużej mierze żywnościowo samowystarczalni. W czasach głodu i największych kryzysów byli w stanie przetrwać dzięki znajomości i umiejętności przetwarzania dziko rosnących roślin. Dziś natomiast wielu ludzi nie rozpoznaje już nawet dość powszechnych gatunków ziół.
W czym pomóc może ekoterapia?
Liczne badania, których wybór przedstawili m.in. James K. Summers i Deborah N. Vivian [3], dowodzą, że ekoterapia może być przydatna w niwelowaniu skutków wielu dolegliwości. Praktyki ekoterapeutyczne mogą być pomocne w rekonwalescencji, wzmacnianiu funkcji poznawczych, w walce z otyłością, stresem, depresją czy ADHD.
Rekonwalescencja
Już w latach 80. XX w. odnotowano, że pacjenci po wycięciu woreczka żółciowego szybciej wracali do pełni sił, jeśli przez okno mogli obserwować naturę. Czas rekonwalescencji u osób, które widziały naturę, był nawet dwukrotnie krótszy niż u leżących z widokiem na ścianę. Także wiele innych badań potwierdziło tego typu zależności. Wykazano m.in., że obecność roślin w salach szpitalnych wpływała m.in. na zmniejszenie zapotrzebowania na niektóre pooperacyjne leki. Miała także przełożenie na ocenę stopnia odczuwanego bólu, wysokość tętna czy ciśnienie krwi.
Redukcja stresu
“Zielone terapie” stosuje się coraz powszechniej w celu redukcji stresu (w tym na przykład stresu pourazowego u weteranów wojennych) i poprawy psychicznego samopoczucia. Dowiedziono m.in., że działalność ogrodnicza jest w stanie poprawić nastrój i samoocenę, może także zmniejszać skutki depresji i problemy poznawcze związane z demencją. Programy leczenia oparte na aktywności w terenie naturalnym okazywały się pomocne w leczeniu schizofrenii i innych zaburzeń psychicznych. Wyniki niektórych badań sugerują, że coraz bardziej powszechny u współczesnych dzieci brak kontaktu z naturą jest jedną z możliwych przyczyn coraz częstszego diagnozowania zespołu ADHD. Jak się okazało, “zielone aktywności” i kontakt z naturą sprawiają, że zarówno dzieci, jak i dorośli osiągali lepszą zdolność koncentracji uwagi.
Ulrich [Roger S. Urlich, badacz z Chalmers University of Technology – przyp. red.] mierzył również aktywność mózgu u zdrowych, niezestresowanych dorosłych i wykazał, że oglądanie scen natury wiązało się z podwyższoną produkcją serotoniny (Ulrich i in., 1991). Oglądanie scen przyrodniczych stymulowało pozytywne myślenie i zmniejszało agresję oraz gniew po doznanym stresie. [3]
Otyłość i nadwaga
Oczywiście rozmaite aktywności, jakie można podjąć na łonie natury, odgrywają swoją istotną rolę w walce z otyłością i nadwagą. W niektórych wysoko rozwiniętych społeczeństwach już nieomal 40% obywateli zmaga się z problemem zbędnych kilogramów. Nie jest to oczywiście kwestia jedynie natury estetycznej, ale przede wszystkim poważny problem zdrowotny, jako że nadmiar tkanki tłuszczowej może przełożyć się na choroby układu krążenia, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy, a także niektórych nowotworów.
Powiązania pomiędzy aktywnością fizyczną dzieci a środowiskiem są bardzo złożone. Aktywność fizyczna jest ważna dla zdrowia dzieci w każdym wieku. Oczywiste jest, że aktywność jest silnie związana zarówno z otyłością, jak i sprawnością fizyczną dzieci. Zarówno otyłość, jak i sprawność fizyczna znajdują swoje odzwierciedlenie w dorosłości jako czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń metabolicznych i wczesnej śmiertelności. Osoby z łatwym dostępem do natury są mniej predysponowane
do otyłości, nieaktywności lub zależności od antydepresantów (Neslen, 2017). [3]
Witamina D
Wreszcie trzeba i wspomnieć o dolegliwościach zależnych od niedoborów witaminy D. Jak wiadomo, ekspozycja skóry na światło słoneczne pozwala naszemu organizmowi syntetyzować prowitaminę D3, która m.in. wzmacnia naturalną odporność i strukturę kości.
Witamina D jest coraz częściej określana również jako prohormon lub cytokina, obecnie nie jest już tylko kojarzona z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej, wiadomo, że wpływając na produkcję cytokin, zmniejsza częstość występowania chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1. Witamina D ma również zastosowanie w profilaktyce i leczeniu nowotworów, chorób układu krążenia oraz depresji. Zmiany w metabolizmie, zbyt małe pozyskiwanie tego związku w trakcie syntezy skórnej, zaburzenia przemian biochemicznych do formy aktywnej czy niedostateczna podaż w diecie tego związku mogą zaburzyć wiele ważnych dla zachowania zdrowia procesów. [5]
Formy ekoterapii
Terapie oparte na kontakcie z naturą mogą przybierać rozmaite formy, takie jak “kąpiel leśna”, pielęgnowanie ogrodu, wycieczki po dzikich terenach. Jako że dowiedziony został dobroczynny wpływ spacerów leśnych na fizyczne i psychiczne samopoczucie popularną formą ekoterapii są tzw. kąpiele leśne (shinrin-yoku).
Kąpiel leśna to inaczej zanurzenie się w atmosferze lasu za pomocą wszystkich zmysłów. Polega na powolnym, uważnym spacerze z możliwością robienia postojów w celu głębszej kontemplacji otaczającej natury, doświadczania jej percepcyjnie, wdychania leśnego powietrza bogatego w aktywne substancje z grupy fitoncydów. [4]
Jak podaje Katarzyna Simonienko [4], leśna roślinność (m.in. poprzez wytwarzane związki eteryczne) pozytywnie wpływa na działanie układu odpornościowego i funkcji poznawczych. Ponadto korzystnie oddziałuje na wartości tętna i ciśnienia krwi, poziom kortyzolu i adrenaliny. Kąpiele leśne mogą przybierać formę powolnego, uważnego spaceru, który można wzbogacić o dodatkowe aktywności.
Wycieczki przyrodoznawcze, uwzględniające na przykład wędrówki po górach, eksplorowanie jaskiń czy spływy kajakowe, oprócz typowych korzyści, jakie daje obcowanie z naturą, mogą dostarczyć dużej dawki radości życia i satysfakcji oraz wspaniałych wspomnień. Udowodnione naukowo korzyści terapeutyczne niesie także ogrodnictwo. Badania wykazały, że terapia ogrodnicza może wpływać na poprawę nastroju, redukcję stresu, lepszą samoocenę. Ponadto jest w stanie łagodzić skutki depresji, poprawiać jakość snu i problemy poznawcze pacjentów z demencją. [3]
Jako kolejną formę ekoterapii można wymienić działania twórcze inspirowane naturą. Natura od zawsze stanowiła źródło inspiracji artystycznych. Formą ekoterapii może być na przykład tworzenie prac plastycznych w zielonej przestrzeni przy użyciu naturalnych materiałów, takich jak liście, patyki itp.
Jednym ze sposobów na aktywne spędzanie czasu na łonie przyrody jest również udział w akcjach proekologicznych i warsztatach przyrodniczych, które ponadto mogą być cennym źródłem osobistej satysfakcji. Korzyści ekoterapeutyczne dla ducha i ciała przynoszą oczywiście także różnego rodzaju ćwiczenia fizyczne na świeżym powietrzu. W wielu miejscach Polski proponowane są w parkach zajęcia z yogi, tai chi czy nordic walking. Warto z nich korzystać lub też organizować “zielone aktywności” we własnym zakresie. Za szczególną formę ekoteropii można uznać także kontakt i opiekę nad zwierzętami.
Ekoterapia – tani sposób na dobre samopoczucie
Ekoterapia oczywiście nie zastąpi specjalistycznego leczenia rozwiniętych chorób. Ma jednak ogromne znaczenie dla profilaktyki zdrowotnej i wsparcia leczenia osób z różnymi dolegliwościami – zarówno natury fizycznej, jak i psychicznej. Jednym z największych plusów ekoterapii jest jej dostępność i niski koszt. Terapeutyczny kontakt z naturą może być realizowany na bardzo wiele sposobów.
Bądźmy bliżej natury, a ona obdarzy nas lepszy zdrowiem i samopoczuciem!
Źródła
[1] Monika Gendek, W poszukiwaniu dzikiego Self, BibliotekaGestalt.pl, http://bibliotekagestalt.pl/2020/12/29/gendek-monika-w-poszukiwaniu-dzikiego-self-tekst-2/.
[2] Ambra Pedretti-Burls, Ecotherapy: a therapeutic and educative model, Journal of Mediterranean Ecology, vol. 8/2007.
[3] James K. Summers i Deborah N. Vivian, A Forgotten Ecosystem Service: A Review, Frontieres in Psychology, vol. 9/2018.
[4] K. Simonienko, Kąpiel leśna (shinrin-yoku) jako przykład interwencji ekoterapeutycznej w grupie pacjentów ze schizofrenią, Psychiatria Spersonalizowana, vol. 1/2022.
[5] Anna Dittfeld, Katarzyna Gwizdek, Aneta Koszowska, Katarzyna Fizia, Wielokierunkowe działanie witaminy D, Annales Academiae Medicae Silesiensis, vol. 68/2014.
