Tworzywa sztuczne – jak to się wszystko zaczęło?
Początki plastiku sięgają połowy XIX w., kiedy to Alexander Parkes wytworzył pierwszy syntetyczny polimer na bazie azotanu celulozy. Produkcja tworzyw sztucznych do szerszych zastosowań komercyjnych rozpoczęła się jednak dopiero po II wojnie światowej. Plastik z czasem zyskiwał na znaczeniu i był coraz szerzej wykorzystywany. Ludzie doceniali wygodę użytkowania tworzyw sztucznych i ich wszechstronne zastosowania. Istnieje jednak wysoki koszt tej wygody. Wpływ plastiku na zdrowie człowieka coraz częściej staje się przedmiotem dyskusji i analiz. Liczne badania naukowe dowodzą szkodliwości tworzyw sztucznych i ich negatywnego wpływu na człowieka oraz całe środowisko naturalne.
Typy plastików i ich właściwości
(1) PET/PETE – politereftalan etylenu (PolyEthylene Terephthalate). Wykorzystuje się go do produkcji butelek jednorazowego użytku, w których sprzedaje się m.in. wodę mineralną czy soki. Powtórne ich użycie jest niezalecane z uwagi na szkodliwe ftalany. W Europie oraz USA zakazane jest wytwarzanie zabawek z tego plastiku.
(2) HDPE – polietylen dużej gęstości (High Density Polyethylene). Używa się go do produkcji plastikowych toreb, a także pojemników na żywność czy naczyń jednorazowych. Wykazuje odporność na temperaturę. Może uwalniać formaldehyd przy ponownym użyciu.
(3) PVC – polichlorek winylu (PolyVinyl Chloride). Jest wykorzystywany do produkcji technicznych tworzyw sztucznych. Nie stosuje się go natomiast do produkcji opakowań produktów spożywczych. Zawiera bisfenol A, chlorek winylu, ftalan, kadm oraz rtęć. To jeden z najbardziej szkodliwych rodzajów plastiku. Po spaleniu uwalnia rakotwórcze dioksyny.
(4) LDPE – polietylen małej gęstości (Low Density Polyethylene). Znajduje zastosowanie przy produkcji opakowań z tworzyw sztucznych, płyt CD, DVD, baterii. Może być źródłem zanieczyszczenia środowiska naturalnego metalami ciężkimi.
(5) PP – polipropylen (PolyPropylene). Wykorzystuje się go do produkcji pojemników na żywność, strzykawek, a także zabawek dla dzieci. Zasadniczo jest bezpieczny, ale pod wpływem wysokich temperatur oraz w procesie rozkładu może uwalniać formaldehyd.
(6) Polistyren (Polystyrene). Służy do produkcji opakowań na śmietany, jogurty, tacek na mięso, pudełek na warzywa czy owoce. Podczas ponownego użycia uwalnia rakotwórczy styrol.
(7) Poliwęglan, poliamid (Polycarbonate, polyamide). To plastiki, które nie mają swojego własnego numeru. Wykorzystuje się je do produkcji butelek dla dzieci, zabawek, butelek na napoje. Częste mycie, a także podgrzewanie może uwalniać BPA. Do tej grupy zaliczane są także bioplastiki, takie jak PLA – PolyLactic Acid (plastik organiczny).
(8) Kwas ołowiowy (Lead-Acid). Stosuje się go do produkcji baterii oraz akumulatorów kwasowo-ołowiowych. Jest toksyczny i niebezpieczny dla środowiska naturalnego.
(9) Akrylonitryl-Butadien-Styren (Acrylonitrile Butadiene Styrene). Używany jest do produkcji sprzętów RTV i AGD, a także do wytwarzania zabawek. Charakteryzuje się stosunkowo dużą odpornością.
(10) Nikiel-CaDm (Nickel-CaDmium). Służy do produkcji akumulatorów niklowo-kadmowych. Jest szkodliwy dla środowiska.
Szkodliwy wpływ plastików na zdrowie człowieka
Wymienione tworzywa mogą mieć szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka i powodować różne dolegliwości i choroby. Kristine Petrosyan, powołując się na badania (Deshmukh 2016), wyróżniła następujące przykładowe zagrożenia:
- benzen (PET, PVC, LDPE, PP): wpływa niekorzystnie na układ nerwowy;
- tlenek chromu (HDPE, LDPE): oddziałuje szkodliwe na wątrobę i układ nerwowy;
- dioksyny oraz inne produkty na bazie chloru (PVC, PS): mają właściwości rakotwórcze, upośledzają układ odpornościowy, niekorzystnie wpływają na układ hormonalny, a w czasie ciąży – na rozwój płodu;
- tlenek żelaza (PET, PVC): upośledza układu nerwowy i układ moczowy;
- ołów (PET, PCV): niekorzystnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy, tworzenie się krwi, układ trawienny, układu wydalniczy, oczu, rozwój płodu oraz dzieci;
- nikiel (PET, PP): niekorzystnie oddziałuje na układ sercowo-naczyniowy, układ nerwowy, a także układ oddechowy i skórę;
- ftalany (PET, PCW): szkodliwie wpływają na układ hormonalny;
- ftyren (PS): działa destrukcyjnie na układ nerwowy, wątrobę i oczy.
BPA-free – co to znaczy?
Coraz częściej na tworzywach sztucznych spotykamy oznaczenie BPA-free. Co to jest BPA i czy BPA-free stanowi obietnicę nieszkodliwego dla zdrowia plastiku?
BPA to Bisfenol A. Jest to związek, który wiąże się z występowaniem nowotworów hormonozależnych, takich jak: rak prostaty, rak piersi czy rak jajników. Aktualnie coraz częściej w produkcji zastępuje się BPA innymi ksenobiotykami, takimi jak BPS i BPF, a produkty te zyskują oznaczenia: „Bez BPA” lub “BPA-free”. Najnowsze badania wykazują jednak, że substancje te mają podobny wpływ na organizm jak BPA.
BPA jest szczególnie szkodliwy dla niemowląt, których organizm nie ma odpowiednio wykształconej zdolności do jego eliminacji. Stosowanie BPA w butelkach dla niemowląt zostało zakazane w UE w 2011 r.
***
Jak dowodzą rozmaite badania, wpływ plastiku na zdrowie człowieka, jak i na całe środowisko naturalne, jest szkodliwy. Warto więc podejmować wysiłek, by ograniczyć ilość plastiku w swoim życiu.
Źródła:
European Chemical Agency, Chemicals in plastic products
Kristine Petryosan, Produkty z tworzyw sztucznych – wykorzystanie i zagrożenia, Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2019, tom 28, część 2
